تعریف دادرسی کیفری ویژۀ اطفال و نوجوانان

آنچه که در ماده 1 قانون آیین دادرسی کیفری آمده ، به نظر می رسد بیشتر، تعریف «قانون آیین دادرسی کیفری» باشد تا تعریف آیین دادرسی کیفری زیرا اولاً آن را «مجموعه مقررات و قواعد» دانسته و ثانیاً در متنِ تعریف نیز تقریباً تمام عناوین فصول قانون را آورده و ثالثاً در انتهای این تعریف نیز آمده است: «آیین دادرسی کیفری مجموعه مقررات و قواعدی است که برای ... وضع می شود» و عبارت «وضع می شود» نیز نشان می دهد این تعریف یک تعریف علمی نیست، بلکه می توان آن را یک «تعریف قانونی» نام نهاد.

دادرسی کیفری، اساساً آمیخته به اصول بنیادینی است که در آن بیشتر به حقوق متهم توجه شده و از اصل برائت تا حق سکوتِ متهم، در حال حاضر از موارد پذیرفته شده در دادرسی های کیفری است و قضات را مقید به اجرای آنها می نماید اما برخی از این اصول و حقوق در قانون آیین دادرسی کیفری ایران وضع نشده و در عین حال ماده 2 همین قانون نیز عنوان نموده است که «دادرسی کیفری باید مستند به قانون باشد». از این جهت نیز تعریف علمی با تعریف قانونیِ آیین دادرسی کیفری، تفاوت دارد چراکه در ماده 1 آن را مجموعه مقررات و قواعدی دانسته که یکی از موارد آن «رعایت حقوق متهم» است که در مواد 5 و 52 این حقوق را حقوقی می داند که «در این قانون» یعنی قانون آیین دادرسی کیفری بیان شده است فلذا به استناد این تعریف، آنچه که ممکن است جزء موارد حقوق متهم باشد و در قانون آیین دادرسی کیفری نیامده است، نمی تواند به نفع متهم در جریان دادرسی به کار گرفته شود مگر آنکه آن حقوق از مواردی باشد که در قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوب 1383 آمده است که طبق ماده 7 قانون آیین دادرسی کیفری برای تمام کسانی که در فرآیند دادرسی دخالت دارند لازم الاجراست.

این وضعیت زمانی حساس تر می شود که بدانیم طفل یا نوجوانی در معرض اتهام قرار گرفته و قرار است به اتهام وارده بر او رسیدگی شود. طفل و نوجوان بزهکار، وضعیت متفاوت تری نسبت به بزرگسالان داشته و شیوه های دادرسی کیفری در مورد آنان با توجه به شخصیت، سن ، وضع روحی و روانی، جسمی و سایر موارد، کاملاً متفاوت بوده و با در نظر گرفتن احتیاطات بیشتری می بایست باشد. از طرفی قانون نیز برای رسیدگی های کیفری اطفال و نوجوانان، شرایط ویژه و جداگانه ای از بزرگسالان در نظر گرفته است. با این شرایط می بایست تعریف جداگانه ای از آیین دادرسی کیفری اطفال و نوجوانان ارائه داد. با توجه به تعریفی که از آیین دادرسی کیفری داشتیم و با در نظر گرفتن شرایط قانون و اصول حاکم بر دادرسی کیفری اطفال، می توان آیین دادرسی کیفری اطفال و نوجوانان را به این صورت تعریف نمود:

«مجموعه مقررات، اصول، حقوق و امتیازاتی است که با در نظر گرفتن مصالح و منافعِ همه جانبۀ اطفال و نوجوانان بزهکار و وضع جسمی و روحی و اجتماعی آنان ضمن رعایت حقوق بزه دیده ، از شروع تعقیب تا زمان اصلاح و تربیت و بازاجتماعی شدن آنان ادامه پیدا می کند».

 

منبع: محمدعلی جهانی پور، دادرسی کیفری اختصاصی اطفال و نوجوانان بزهکار، انتشارات شهردانش، چاپ اول، 1397، صص 33 و 34